جزیره علم

پیکر مبارک سبط پیامبر (ص) امام مجتبی علیه السلام در هفتم صفر سال 51 هجری تیر باران شد!

برای تعیین سوگواری یا سرور در هفتم صفر سه گونه استدلال می توان ارائه کرد:

-         مستندات تاریخی/روایی

در وقوع شهادت سبط اکبر پیامبر«صلی الله علیه و آله»، امام مجتبی«علیه السلام» در ماه صفر بین علمای شیعه اختلافی نیست.[1]، لکن در میان علمای شیعه سه قول وجود دارد:

شهادت امام مجتبی و تیرباران پیکر مطهر ایشان در روز هفتم ماه صفر بوده است:

1.        «الامام الحسن علیه السلام ابوه الامام امیرالمومنین علی علیه السلام، امه فاطمه الزهراء سلام الله علیها، ولادته: ولد فی المدینه لیلة النصف من شهر رمضان فی السنة الثالثة للهجره، القابه: التقی، الزکی، السبط، وفاته: توفی فی السابع من شهر صفر سنة خمسین من الهجرة». این سند در کتاب  «تثبیت الامامه» تالیف «سید قاسم بن ابراهیم الرسی» و قدیمی ترین منبع است که نویسنده اش متولد 169 و متوفی 246 است. وی از روات احادیث، از نوادگان امام مجتبی علیه السلام و از زهاد و عباد و علمای زمان خویش بود که دارای مولفات و مصنفات بوده و بدون واسطه از امام کاظم علیه السلام روایت نقل می کرد.

2.        اعتبار این سند و نویسنده و راوی آن مورد تأیید علمای بسیاری بوده است[2].

3.        بزرگانی از فقهاء و محدثین شهادت امام مجتبی را در این روز می دانستند: شهید اول در «الدروس»[3]، کفعمی در «المصباح بلد الامین»[4]، والد شیخ بهائی در «وصول الاخبار الی اصول الاخبار»[5]، شیخ بهائی در «توضیح المقاصد»، علامه مجلسی در «بحار الانوار»، شیخ عبدالله بحرانی در «عوالم العلوم»، شیخ محمدحسن نجفی در «جواهر الکلام»، شیخ جعفر کاشف الغطاء در «کشف الغطاء» و شیخ عباس قمی در «انوار البهیّه».

4.        فقهاء و مراجع متعددی بر وقوع شهادت امام مجتبی در هفتم صفر تأکید کرده اند یا آن را قول مشهور دانسته اند[6].

شهادت امام مجتبی در 28 یا آخر ماه صفر معتبر نیست:

·         شیخ مفید در کتاب «مسارّ الشیعة» این قول را نوشته اما در کتاب دیگرش «الارشاد» تنها ذکر ماه صفر را دارد.

·         شیخ طوسی در کتاب «تهذیب الاحکام» فقط ماه صفر را مطرح کرده است.

·         برخی بر ضعیف بودن قول بر وقوع شهادت امام مجتبی در 28 یا آخر ماه صفر تصریح کرده اند[7].

·         برخی علماء روز 28 صفر را به عنوان تاریخ شهادت امام حسن مجتبی(ع) نقل کرده‌اند[8].

·         این قول منحصر به ایران است و شیعیان دیگر کشورها از گذشته تاکنون در هفتم صفر برای امام مجتبی عزاداری می کرده اند.

استدلالات عقلی

1.       هیچ ایام اللّهی نزد شیعه بالاتر از روزهای منتسب به حضرات معصومین«علیهم‌السلام»  نیست؟ مسلَّما اقامة عزا در این روز از باب «وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّه‏» و عامل به آن از مصادیق شیعه واقعی آن حضرات«علیهم السلام» -که فرمودند: «یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا»- بوده تا شامل دعای ایشان که فرمود: «رحم الله من احیا امرنا» گردند

2.       نشانه احترام به شیعیان غیر ایرانی و به‌ویژه عراق و برخی از علماست مستند به عمل علماء نیز هست و علما اصطلاحاً عمل را اقوی از سند می‌دانند.

3.       گرچه ولادت امام موسی کاظم(ع) در چنین روزی در تقویم رسمی کشور ثبت شده و رسانه‌ای‌تر است، بیشتر توجه مردم را به خود جلب می‌کند اما رسانه ملی هیچ ارزشی در حجیت شرعی و اعتبار فقهی ندارد.

استدلالات عملکردی/تقلیدی

1.       سیره علمی علما و متشرعه و سنت عملی ایشان در روز هفتم ماه صفر در بلاد شیعه بر اقامه‌ی عزا بوده و می‌باشد.

2.       اقامه عزا و سوگواری در هفتم صفر سیره متداول در عراق و دیگر کشورهای شیعه نشین بوده و هست.

3.       تعطیلی بازار و حوزه علمیه و اقامة عزا و دسته جات در قم پس از ورود مؤسس آن آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری اجرا شده است.

4.       سیره فوق مورد نظر آیات عظام بروجردی و گلپایگانی بوده است که در زمان خود مسئولیت حوزه را به عهده داشته‌اند.

5.       عموم علماء با برگزاری مجلس شادی در ماه صفر که ماه حزن اهل بیت است مخالف هستند.

6.       محرم و صفر ماه حزن اهل بیت است و بسیاری از بزرگان تاکید می کردند این روزها حتی اگر تولد امام معصوم هم باشد، روز سرور نیست، روزهای اسارت اهل بیت امام حسین و ماه حزن است.

فتاوای موجود درباره برگزاری مراسم عزا یا سرور در هفتم صفر؟

همه علماء[9] بر اقامه عزاداری و سوگواری به جای سرور و شادی در هفتم صفر تأکید کرده اند. البته دلایل آنها مختلف بوده است: قطعیت وقوع شهادت امام مجتبی، حفظ سنت شیعیان، حفظ سیره علماء و مراجع گذشته، تعظیم شعائر دینی، توجه اختصاصی به هر یک از معصومین، احترام به حزن آل الله و کاروان داغدار و مصیبت زده حضرت سیدالشهداء و خاندان اهل بیت علیهم السلام در دو ماه محرم و صفر. حتی آیت‌الله‌العظمی سیدصادق روحانی وظیفه صدا و سیما را برپایی عزاداری دانسته اند که نباید تولد امام کاظم‌(ع) (در صورت صحت روایت مربوطه) مانع شود. البته به ندرت علمایی بوده اند که به جمع بین اقامه مجالس ذکر مصائب امام مجتبی (علیه السلام) و ذکر فضائل و مناقب و مدح امام هفتم (علیه السلام) اشاره کرده اند[10].
 
این روزها حتی اگر تولد امام معصوم هم باشد، روز سرور نیست، روزهای اسارت اهل بیت امام حسین و ماه حزن است!

-         عموم مراجع عظام با برگزاری مجلس شادی در ماه صفر (ماه حزن اهل بیت) مخالف هستند.

-         اختصاص روز هفتم صفر به شهادت امام مجتبی موجب هماهنگی شیعیان ایران با سایر شیعیان جهان می شود و مجال کافی برای طرح مباحث دینی و اعتقادی درباره رسول خدا صلی الله علیه و آله در آخر صفر بیشتر می شود.

-         رویه علماء گذشته اقامه عزا و دستور به تعطیلی بازار و تشویق راه اندازی دسته جات عزاداری بوده است.

ولادت امام کاظم «علیه السلام»

1.       بسیاری از علماء و محدثین شیعه[11] با استناد به روایت ابوبصیر، ولادت امام کاظم علیه السلام را در ذی الحجه می دانستند زیرا این ولادت هنگام مراجعت حضرت صادق«علیه السلام» از موسم حج به سمت مدینه و در اولین منزلی پس از جحفه به نام ابواء بوده است (حدود 53 کیلومتر تا جحفه فاصله دارد) [12].

2.       ابن جریر طبری«قدس سره»  متوفای قرن چهارم با استناد به روایت دیگری از امام عسکری«علیه السلام»، تصریح بر وقوع ولادت آن حضرت در ماه ذی الحجة ‌دارد[13].

3.       برخی علماء اعتنایی به هفتم صفر به عنوان ولادت آن حضرت نداشتند[14].

4.       برخی دیگر چنین قولی را ضعیف شمرده‌اند[15].

5.       علائق سیاسی و حکومتی در ترویج روز هفتم صفر به عنوان ولادت امام کاظم به جای شهادت امام مجتبی علیهماالسلام دخالت داشته اند[16].

6.       بسیاری از علماء معاصر (متوفی[17] یا حیّ و حاضر[18]) هفتم صفر را به عزاداری امام مجنبی ^{علیه السلام} پرداخته اند نه به جشن و سرور تولد امام کاظم ^{علیه السلام}.